|
|
|
|
|
Viktor Sjklovski (1893-1984)
Inhoud: Viktor Sjklovski is vooral bekend als theoreticus. Hij is de oprichter van Opajaz, een groep mensen die de poëtische taal wilden bestuderen. Hun aandacht ging vooral uit naar de literatuur uit het Russisch Futurisme. In Opajaz werd de basis gelegd voor het Formalisme , een beweging waarin Sjklovski ook een belangrijke rol speelde. Het Formalisme ging uit van literatuur als bijzondere vorm van taal en wilde de sociale context buiten beschouwing laten. Ze richtten zich bij de beschouwing van literatuur dus puur op de tekst. Het leven van een schrijver of de sociaal-politieke achtergrond waren volgens hen niet van belang. Deze ideeën sluit goed aan bij de opvattingen van de Futuristen, die dit ook in hun kunst en literatuur tot uiting wilden brengen.Sjklovski zondigt overigens tegen deze regels in zijn boek over Majakovski, een dichter waar hij goed bevriend mee was In 1923 emigreert Sjklovski naar Berlijn waar zowel Zoo- of brieven niet over liefde als Een sentimentele reis verschijnen.De Russische geheime dienst begon arrestaties te verrichten in revolutionaire kringen en Sjklovski wachtte zijn beurt liever niet af.Een jaar later keert hij alweer terug naar Rusland. Hier gaat hij verder met zijn theoretische werk. Zijn ideeën worden echter niet op prijs gesteld door het regime. Vooral zijn stelling dat kunst los moest staan van de sociale en politieke context riep veel weerstand op. Kunstenaars werden geacht uitdrukking te geven aan de idealen van het arbeidersparadijs. Uiteindelijk geeft Sjklovski toe aan de druk en herroept hij een deel van zijn theorie
Het Formalisme was de eerste theoretische stroming die alleen uitging van de tekst zelf, in plaats van bijvoorbeeld het leven of het overige werk van de auteur. Dit idee heeft veel invloed gehad op latere theoretische stromingen. Daarnaast werd in het Formalisme gesteld dat de afwisseling van stromingen in de literatuurgeschiedenis vooral werd veroorzaakt door veranderingen binnen de literatuur zelf. Hiermee werd het mogelijk literatuur in te delen in systematische perioden, waarbij de landsgrens niet meer als norm hoeft te gelden. Bij andere indelingen is dit veel moeilijker. Een factor als sociale context is bijvoorbeeld al snel gebonden aan een specifiek land. Een belangrijk concept binnen het formalisme is vervreemding. Literatuur zou woorden en zinnen weer 'vreemd' moeten maken door ze te ontdoen van hun alledaagse betekenis. Dit dwingt de lezer stil te gaan staan bij woorden en zinnen waar hij zo gewend aan is, dat hij erover heen leest. Zo komt de 'ware aard' van een woord weer naar boven. Volgens Sjklovski maakt vervreemding een steen weer 'stenig'.
Het literaire werk van Sjklovski is relatief onbekend gebleven. Dat is jammer, want Sjklovski heeft zeker ook literaire kwaliteiten. Sommige critici bestempelen Zoo of brieven niet over liefde tot een van de beste werken uit zijn gehele oeuvre. Daarnaast is het interessant omdat Sjklovski met zijn literaire werk zijn eigen theori&emul;en illustreert.Zo is Zoo- of brieven niet over liefde geschreven op een manier die makkelijk en snel lezen uitsluit. Een voorbeeld van 'vervreemding' in zijn werk is de volgende zin ; 'Alleen- in Rusland was ik sterk, het is hier dat ik ben gaan huilen'. Door het streepje achter 'alleen' ga je nadenken over de dubbele betekenis van het woord alleen ; alleen, zonder gezelschap en alleen in Rusland en dus nergens anders.
Zoo- of brieven niet over liefde beschrijft het moeilijke leven van een Russische emigrant in Berlijn. Zoals de titel al aangeeft bestaat het werk uit brieven. Deze brieven zijn gericht aan een andere Russische emigrante, Alja. Hoewel de schrijver van de brieven verliefd op haar is, wil hij dit niet toegeven uit angst haar op die manier juist af te stoten. Alja behoort net als alle andere in het boek genoemde personen tot de literaire kringen waarin Sjklovski zich begaf. Dit versterkt het idee dat Sjklovski in de brieven vooral zijn eigen leven beschrijft. De brieven bevatten zowel persoonlijke als theoretische observaties over bijvoorbeeld kunst. De Zoo verwijst naar de Zoologischer Garten in Berlijn. Het Russische emigrantenleven speelde zich vooral af in de wijk rond deze dierentuin. Sjklovski beschrijft ook de overeenkomsten tussen de dieren in de dierentuin en zichzelf, gevangen en op een plek waar ze niet thuishoren.
Bronnen
- V. Sjklovski: Zoo of brieven niet over liefde G.A. van Oorschot, Amsterdam, Russische Miniaturen, geen druk, 1979 |
