Multimedialiteit in hyperfictie

Hoewel bijvoorbeeld het gebruik van kleur en afbeeldingen ook in het schriftelijke medium mogelijk is, wordt er zoals gezegd zeker in fictie weinig gebruik van gemaakt. Een van de redenen hiervoor is waarschijnlijk dat het gebruik van afbeeldingen en dergelijke lange tijd ongepast werd gevonden bij vormen van 'serieus' schrijven als literatuur (Bolter 1991:54). Een aantal postmodernistische schrijvers liet echter gelukkig al zien dat het opnemen van afbeeldingen en dergelijke een literair werk niet per definitie minder serieus maakt. Daarnaast maakten zij duidelijk dat deze afbeeldingen niet alleen als illustratie kunnen dienen, maar ook bijvoorbeeld een betekenislaag kunnen toevoegen. Dit is onder andere het geval bij Castle of Crossed Destinies van Italo Calvino, waar de afbeeldingen van de tarotkaarten bijdragen aan de betekenis van de tekst.

In hyperficties die verschillende media vermengen is er 'oscillatie' tussen verschillende semiotische systemen (Heibach, 1999: 2), waarbij het ene systeem het andere illustreert (bijvoorbeeld de foto's in On the Birthday of a Stranger van Michael Joyce), of er een vermenging tussen meerdere systemen plaatsvindt. In dit laatste geval is de taal niet meer dominant en zal het buiten mijn definitie van hyperfictie vallen. Deze oscillatie tussen verschillende semiotische systemen is niet probleemloos. Ten eerste betekent de interactie tussen woord en beeld een herverdeling van het werk, vergelijkbaar met de verschuiving van de linguïstische aspecten van identiteit naar zichtbare tekenen als kleding (Currie, 1998: 127).

Dat deze herverdeling niet door iedereen gewaardeerd wordt is onder andere te zien in Bolters artikel "Degrees of Freedom". Hierin beschouwt hij de groeiende rol van twee- en driedimensionale afbeeldingen als een bedreiging voor geschreven communicatie en literatuur (Bolter, 1997: 2). Het culturele debat dat hiermee verbonden is, zal ik grotendeels links laten liggen, hoewel ik wel zou willen opmerken dat Bolter naar mijn mening erg pessimistisch is. De grote hoeveelheid hyperficties die ondanks het opnemen van afbeeldingen en geluid, taal als dominant element heeft, geeft bijvoorbeeld al een indicatie van de behoefte aan een talige 'point of view' in dit visuele tijdperk. *

Een van de gevolgen van deze 'herverdeling van het werk' is de benodigde aanpassing van het begrip 'tekst'. Dit begrip roept vooralsnog vooral associaties op met geschreven taal. Tot nu toe ben ik echter uitgegaan van een definitie van tekst waar ook afbeeldingen en geluid onder vallen. Tekst refereert op deze manier aan een multimediaal tekensysteem. Vitacollona stelt dat taal zelf al inherent multimediaal is en pleit om deze reden voor een multimediale semiotische 'tekstologie' (Vitacollona, 1999: 171). De aanwijsbare multimedialiteit van hyperfictie maakt ook een multimediale narratologie wenselijk. * Ik zal me hier concentreren op de narratieve functies die afbeeldingen en geluid in de praktijk van hyperfictie kunnen hebben.